İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat PMI (Satın Alma Yöneticileri Endeksi) anketinin Kasım 2023 devri sonuçları açıklandı. Eşik paha olan 50’nin üzerinde ölçülen tüm sayıların bölümde güzelleşmeye işaret ettiği anket sonuçlarına nazaran, Ekim’de 48,4 olan manşet PMI, Kasım 2023’te 47,2’ye geriledi ve üst üste beşinci ay 50 eşik pahanın altında kaldı. Kelam konusu yavaşlama son bir yılın en besbelli seviyesinde gerçekleşti.
Hem yurt içi hem de yurt dışındaki durağan piyasa şartları, son çeyrek ortasında yeni siparişlerin ivme kaybının sürmesine ve böylelikle Kasım 2022’den bu yana en sert yavaşlamanın kaydedilmesine yol açtı. Talepteki zayıflamaya bağlı olarak imalatçılar üretimi son bir yılın en yüksek oranında azalttı. Anket iştirakçilerine nazaran, jeopolitik gerginlikler ve ham husus teminindeki zorluklar da üretimin gerilemesinde tesirli oldu. Üretimdeki düşüş, imalatçıların istihdam hacmini arka arda ikinci ay daraltmasına yol açarken, işten ayrılmalar ve emeklilikler de düşüşe katkı yaptı. İstihdamdaki gerileme ölçülü olmakla birlikte Ekim 2022’den bu yana en yüksek oranda gerçekleşti. Kasım ayı bilgileri, Türk imalat bölümünde istihdamın üst üste ikinci defa aylık bazda daraldığına işaret etti. Düşüş hafif de olsa bir yılı aşkın müddetin en yüksek seviyesinde kaydedildi. Anket iştirakçileri, istihdamdaki düşüşün yetersiz iş yükü, istifalar ve emekliliklerden kaynaklandığını belirtti.
“Yavaşlamanın belirginleşmesi telaş verici”
Kasım ayında satın alma faaliyetlerinin yanı sıra firmaların girdi ve hem de en son eser stoklarında da azalma gözlendi. Girdi maliyetleri enflasyonu Kasım’da son altı ayın en düşük düzeyine gerilemesine karşın yüksek düzeylerde kalmayı sürdürdü. Firmalardan alınan geri bildirimler, bu gelişmede Türk Lirası’nın kıymet kaybına bağlı olarak ham unsur fiyatlarındaki artışın tesirli olduğunu gösterdi. Bunun sonucunda imalatçılar son eser fiyatlarını da artırdı, fakat kelam konusu artış oran olarak bir evvelki anket periyoduna nazaran değişim göstermedi.
İstanbul Sanayi Odası Türkiye İmalat PMI anket dataları hakkında değerlendirmede bulunan S&P Küresel Market Intelligence İktisat Yöneticisi Andrew Harker, şunları söyledi:
“Türkiye İmalat PMI dataları, yılın sonuna hakikat yaklaşılırken bölümdeki yavaşlamanın daha bariz hale geldiğini göstermesi bakımından telaş verici. Hem yurt içi hem de yurtdışında genele yayılı olarak yaşanan talep zayıflığı, firmaların yeni sipariş almasını giderek zorlaştırıyor ve bu durum üretim, istihdam ve satın alma faaliyetlerinin azaltılmasına yol açıyor.”
Büyüme üç dalla hudutlu kaldı
Rapou, Kasım ayında da imalat sanayiinin faaliyet şartlarındaki zayıflığın yaygın olduğuna işaret etti. Ay içerisinde sonlu sayıda kesim güzelleşme sinyali verirken bilhassa giysi ve deri eserlerinde bariz bir yavaşlama kaydedildi. Kasımda giysi ve deri eserleri kesiminin üretim hacminde COVID-19 salgınının birinci dalgasından bu yana görülen en yüksek oranlı düşüş gerçekleşirken altı dalda daha yavaşlama yaşandı ve böylelikle büyüme sırf üç kesimle hudutlu kaldı. Kara ve deniz taşıtları üretimi, son üç aydır birinci sefer güzelleşti ve güçlü bir artış kaydetti. Besin eserleri ve metalik olmayan mineral eserlerde ise ölçülü artışlar görüldü.
Gıda eserleri öncülüğünde üç kesim yeni sipariş hacmini artırırken elektrikli ve elektronik eserlerde ise siparişler bir evvelki ayda yaşanan düşüşün akabinde yatay seyretti. Kesimlerin çoğunluğunda yeni siparişler azaldı, fakat ekim ayında düşüşün tüm bölümlere yayıldığı göz önüne alındığında, bu durum aylık bazda izafî bir düzgünleşme manasına geldi. Yeni ihracat siparişlerinde ise büyüme sırf besin eserleri ile makine ve metal eserleri bölümlerinde gözlendi.
Satın almada ivme kaybı
Bazı dalların istihdam artışına gitmesine karşın düşüş yaşanan bölümler az farkla çoğunlukta kaldı. İstihdamda en sert kayıp giysi ve deri eserlerinde gerçekleşti ve bu düşüş üç buçuk yıldan uzun bir müddetin en yüksek suratında kaydedildi. Kasım ayında istihdama benzeri formda satın alma faaliyetleri de on kesimden altısında ivme kaybı gösterdi. Döviz kurlarındaki artışın ham unsur fiyatlarını üst çekmesi nedeniyle girdi maliyetleri enflasyonu genel olarak yüksek seyretti. En süratli yükseliş besin eserlerinde görülürken, en ölçülü artış ise ana metallerde gerçekleşti. Ana metaller birebir vakitte kesin eser fiyatlarının da en düşük oranda arttığı dal oldu. Bu artış, bir evvelki anket periyodunda yaşanan gerilemeyi takip etti. Satış fiyatları enflasyonunda ise en keskin yükseliş makine ve metal eserlerinde kaydedildi.
Veriler, girdi talebindeki zayıflamayla birlikte tedarik zincirleri üzerindeki baskının hafiflediği tarafında sinyal verdi. Teslimat mühletleri üç dalda kısalırken en besbelli güzelleşme dokumacılıkta görüldü. Tedarik sürelerindeki artış, sırf makine ve metal eserleri ile ana metal kesimlerinde hızlandı.
