İstanbul’da 750 bin firmanın üyesi olduğu İTO’nun, lideri Şekib Avdagiç, iktisat gündemini kıymetlendirdi. Avdagiç, şirketlerin kullandığı kredi kartlarındaki taksit ve limitlerin revize edilmesi gerekliliği, reeskont kredilerinde faiz indirimi, kurdaki hareketlerin iş dünyasına tesirleri ile konut ve otomotiv piyasasındaki gelişmelerle ilgili değerli açıklamalar yaptı.
Birçok küçük ve ortak ölçekli şirketlerin ödemelerini ticari kredi kartlarıyla yaptığını belirten Avdagiç, kartlı ödemede alım-satım ve para tahsilatının tamamlandığını, ek bir tahsilat, takip ve bir süreç gerekmediğini kaydetti.
Şekib Avdagiç, “Kredi kartında hem alıcı hem satıcı açısından efektif bir süreç var. Şirket kredi kartlarının limitlerinin güncellenmesine ve uzun vadeli taksitli kredili sürece gereksinim var. Bilhassa şirket kredi kartlarıyla ilgili hem limit hem de taksit kısıtlaması geldikten sonra, karşılıksız çek oranlarında artışlar yaşandı. Bu bence, bu hususta en kıymetli gösterge. Tabi ki şirketlerin mali gücüne, kapasitesi, cirosu, finansal yapısı dikkate alınarak, bu bahiste ödeme zincirinin daha sıhhatli çalışması için şirketlerin kredi kartı limitlerinin ve taksitlendirme paketinin tekrar ele alınarak, şu anki durumun geliştirilmesi gerektiğini düşünüyoruz” değerlendirmesinde bulundu.
“Uygun maliyetle reeskont kredileri piyasaya girince, bu ticari krediler üzerindeki baskıyı da azaltacaktır”
Merkez Bankası’nın Eximbank üzerinden ticari bankalar aracılığıyla kullandırdığı reeskont kredilerinin faiz oranlarını düşürmesine ve limitlerini artırmasına değinen Avdagiç, TCMB’nin attığı bu adımın iki taraftan çok büyük kıymeti olduğunu belirtti. Direkt reeskont kredilerini kullanan şirketlerin kredi maliyetlerinin çok hissedilir bir biçimde azaldığını kaydeden Avdagiç, şöyle devam etti: “Bu hala yüksek ancak çok değerli bir adım atıldı. İkinci mevzu da, firmalar bu maliyetlerle reeskont kredilerine ulaştıkça, ‘reeskont kredisi mi, ticari kredi mi kullanayım’ ortasında çok kıymetli bir fark olmadığından ötürü, firmalar tercihlerini farklı bir biçimde de kullanabiliyorlardı. Lakin artık uygun maliyetle reeskont kredileri piyasaya girince, bu ticari krediler üzerindeki baskıyı da azaltacaktır. Ellerindeki kaynağı krediye çevirmek durumunda olan bankalar, buradaki azalan talebe bağlı olarak yeni talep oluşturmak için daha uygun maliyetli ticari kredi paketleri oluşturmak durumunda kalacaklardır. Hasebiyle TCMB’nin reeskont kredilerinin maliyetini düşürmesi, piyasada kullanılan ticari kredi maliyetlerinin de bir ölçü daha makul noktaya gelmesine katkı sağlayacaktır. Yani ‘dual’ bir tesiri var bu işin.”
“Kurun kademeli ve istikrarlı bir biçimde enflasyonu makro açıdan takip edebiliyor olması lazım”
Avdagiç, döviz kurlarındaki hareketlerin yaşanan enflasyonu makro açıdan takip edebiliyor olması gerektiğini belirterek, “Biz İTO olarak kurla ilgili bir öngörü yapmıyoruz prensip olarak. Sayı söylem etmekten çok sineması geriye sardığımız vakit şöyle bir fotoğraf ortaya çıkıyor. Türkiye’de enflasyonun devam ettiği bir devirde kur uzun müddet bir yatay seyir sürecini devam ettirirse, belirli bir mühlet sonra kurda ani sıçramalar oluyor. Bu da bütün şirketlerin fiyatlama stratejilerini olumsuz etkiliyor. Kurdaki muhtemel ani sıçrama riskine bağlı olarak firmalar, fiyatlama stratejilerini bu riski de ‘cover’ edecek biçimde oluşturuyorlar. Hasebiyle bu da aslında enflasyon üzerinde de ek bir sayı oluşturuyor. Bu manada kurun yaşanan enflasyon dikkate alarak kademeli ve istikrarlı bir biçimde enflasyonu büsbütün olmasa bile makro açıdan takip edebiliyor olması lazım. Bu yaşandığı vakit beşerler bilecek ki enflasyon X ise her ay, kur her ay 0.7-0.8 X buna paralel olarak değişirse, demek ki biz enflasyona bağlı olarak önümüzdeki periyotla ilgili fiyatlamalarımızı yapabileceğiz, ihracat fiyatlarımızı oluşturabileceğiz, maliyetlerimizi hesaplayabileceğiz. Bu manada kurun yurtiçinde yaşanan enflasyonist ortam dikkate alınarak, bir siyaset ile, döviz kullanan firmaların önüne çıkması en değerli beklentimiz. Aksi halde bir kurun vakit zaman beklentilere uygun bir noktada olmamasından ötürü fiyatlamada önemli değerli sorun yaşanıyor. İkincisi de, tekrar edeyim değerli olduğu için kurun ani sıçrama riski ile ilgili bir beklenti oluştuğu için bu fiyatlama stratejilerini de olumsuz etkiliyor” biçiminde konuştu.
“Paritenin 1.05’in altına inmemesini ümit ediyoruz”
Euro/Dolar paritesinin makul düzeyde bulunduğunu belirten Avdagiç, global iktisattaki gelişmelerden dolayı şu periyotta doların euro karşısında kıymetlenmesini beklemediklerini söyledi. Avdagiç, “Bizim buradaki beklentimiz; aslında büyük resme baktığınız vakit, Euro/dolar paritesinde 1.08, 1.1 oranı, makul ve ülkü kabul edilebilecek bir oran. Lakin tabi bu bizim müdahale edebileceğimiz bir bahis değil. Milletlerarası konjonktürün oluşturduğu, bilhassa son periyotta Avrupa’da Rusya-Ukrayna savaşına da bağlı olarak bir ekonomik gelişme ile baskılanmış bir yapı var. Öbür tarafta Çin’de de yeniden sorunlu bir durum var. Bu devirde Avrupa Bölgesi, Çin ve ABD diye 3’e ayırırsak ana ekonomik bölgeleri, şu anda burada en öne çıkan bölge ABD. Münasebetiyle oradaki hem ekonomik datalar, buna bağlı olarak Rusya-Ukrayna savaşı ve bunun oluşturduğu yük, Çin’le ilgili yaşanan durumu dikkate aldığımızda, şu anda doların kuvvetlendiğini görüyoruz. Dolar kuvvetlendikçe de kısa vadede Euro’nun çok fazla paha kazanmasını beklememek lazım. Münasebetiyle şu anda en azından ümit edelim ki, 1.05’in altına düşmesin bu oran” dedi.
“İhracatta euronun yoğunluğu azaldı”
Türkiye’nin ihracatında euro yükünün son devirde azaldığı bilgisini veren Avdagiç, dış ticarette parite riskinin düştüğünü lisana getirdi. Avdagiç, “Türkiye’nin ihracat kompozisyonuna baktığımızda euronun tartısının evvelki devirlere nazaran azaldığını söyleyebiliriz. İhracatta dolar yükü şu anda yüzde 60’a yaklaşırken, euro yüzde 40’lı düzeylerde bulunuyor. Aslında biz ne vakit ki Afrika’ya, Doğu blokuna, Orta Doğu’ya, Afrika’ya, Uzakdoğu’ya ihracatımızı artırırsak, ki trend biraz o tarafa gidiyor, Euro/dolar paritesinin riskini de azaltmış olacağız” diye konuştu.
“Tasarruf sahiplerinin tasarruflarını koruyabilecekleri ve hatta nemalandırabilecekleri bir yapıyı koruma etmeniz lazım”
Uygulanan faiz siyaseti değerlendirirken ülkedeki enflasyon oranının da dikkate alınması gerektiğinin altını çizen Avdagiç, “Şu anda yüzde 70’ler mertebesinde yaşanan enflasyon olan bir ülkede tasarruf sahibinin de rasyonel bir halde tasarrufunu koruma edebileceği yolları oluşturmak lazım. Bu bahiste yakın vakitte ne oldu; Döviz aldığın vakit döviz yükselmedi, beşerler dövize yatırım yaparak birikimlerini koruyamadılar, bankaya yatırdıkları vakit enflasyonun çok altında bir gelir elde ettiler. Bu sefer birtakım dallarda harikulâde bir talep doğuran süreçler yaşandı. Daha makul imkanı olan, hiç piyasanın içinde olmamasına karşın araba almaya başladı. Biraz daha yatırım parası yüksek olan arsa, arazi, konut yahut ticari alan almaya başladı. Ve burada rasyonel olmayan bir piyasa oluştu. Mesela otomotivde yılın birinci 9 ayında, hatta birinci 6 ayında dersek yüzde 70’lik bir arz artışı olmasına karşın, talepte manalı olmayan fevkalâde artıştan ötürü bir kadro spekülatif fiyatlar oluştu. Arz, otomotiv üzere bir dalda yüzde 70 artıyor, lakin talep o denli çılgınca arttı ki, oradaki istikrar bozuldu. Münasebetiyle her halükarda iktisatta kesinlikle tasarruf sahiplerinin de tasarruflarını koruyabilecekleri ve hatta nemalandırabilecekleri bir yapıyı koruma etmeniz lazım. Tabi enflasyonun yüksek olduğu vakitler da bu iş dünyasının canını acıtıyor. Yapmamız gereken en değerli mevzuların başında kısa, orta vadede enflasyon sayısını denetim altına almak. Enflasyonu denetim altına almaya başladığınız ve piyasada genel olarak bu anlayış gerçekleştiği anda hem faizler, paranın maliyeti, krediye ulaşım bütün bunlarda süratli bir düzelme ve daha makul noktalara geliş yaşanabilecek. Münasebetiyle bütün bu konuştuğumuz sıkı para siyaseti, faizlerin düzeyi, kredi maliyeti bütün bunların tahlilinin temel argümanını biz enflasyonun çok süratli bir biçimde aşağı düşmesine bağlıyoruz. Bunu becerebilirsek, yani OVP’deki üzere 2024’te yüzde 33’lerde, 2025’te yüzde 16’lara çekmeyi becerebilirsek, aslında konuştuğumuz bu mevzular yavaş yavaş gündemden çıkmaya başlayacak” sözlerini kullandı.
“Şirketler öz kaynaklarını yükseltmeli”
Şirketlerin finansmana erişiminde yüksek maliyetli kredileri kullanmada isteksiz bir hale geldiğini anlatan Avdagiç, “Yakın vakte kadar finansmana ulaşım sorunu vardı. Şu anda finansmana ulaşımdan çok finansmanın maliyeti konuşulmaya başladı. Yani Merkez Bankası’nın referans faizini artırmaya başlamasından sonra, bankaların kredi arzları arttı. Ancak yüksek maliyetli kredileri kullanma konusunda şirketler daha isteksiz bir noktaya geldi. Buna bağlı olarak sermaye piyasasına girişler oldu. Türkiye’deki piyasanın çok değerli bir kısmını KOBİ’ler oluşturuyor. KOBİ’lerin de sermaye piyasalarına açılma bahtı çok fazla yok. Daha çok muhakkak bir çizginin üzerindeki şirketlerin başvurabileceği bir platform. O manada bizim de şöyle bir zafiyetimiz var: Küçük, orta hatta büyük şirketlerin hepsinin gelişmiş ülkeler ölçeğinde baktığınız vakit, öz kaynak oranlarının düşük olduğunu görüyorsunuz. Avrupa’da yüzde 50 öz kaynak, yüzde 50 yabancı kaynak üzere çok mahallî bir kabul vardır. Türkiye’de öz kaynak oranı daha düşük. Hasebiyle Türk şirketlerinin yüksek maliyetli dış kaynak kullanımına karşı kendilerini muhafazaları için, makul bir mühlet içinde, genel manada şirketlerin öz kaynaklarını oransal olarak yükseltmeleri gerekiyor. Bu çok kıymetli. Çok daha sıhhatli bir hale geleceklerdir” dedi.
“Borsayı oynanan yer değil, ’yatırım’ alanı haline getirmeliyiz”
Borsanın, yatırımcıların kısa vadeli yüksek kar sağlamak istediği yer olmaktan çıkarıp uzun vadeli bir yatırım alanına dönüştürülmesi gerektiğini vurgulayan Avdagiç, “Sermaye piyasası hala bizde çok sığ. Yani evet borsada milyonlarla tabir edilen yeni oyuncular var lakin bu oyuncuların 2-2.5 milyonu baktığınızda 20-30-50 bin liralar mertebesinde yatırım yapıyorlar. Yani o sayılara aldanarak o piyasalara çok büyük bir giriş yapıldığını söyleyemeyiz. Evet borsaya bir ilgi var. Bu isteğin daha büyük bir şirket havuzunda, daha çok fonun içinde olduğu daha uzun vadeli profesyonel yatırımların içinde olduğu bir yapıya dönüşmesi lazım. Biliyorsunuz, gelişmiş Batı ülkelerinde bireyler borsaya giriş-çıkış yapmaktan fazla, daha çok borsadaki bir kadro fonları yöneten şirketlere tasarruflarını yatırırlar. Onlardan kendileri ismine azamî getiri elde etmeye çalışırlar. Biz borsayı, hani bir tabir vardır ya, ‘borsada oynuyor’. Borsayı oynanan yer olmaktan çıkarıp büsbütün yatırım yapılan yer haline getirmemiz lazım. Bu mevzuda kıymetli adımlar atılıyor. Şirketlerin süratlice sermaye piyasasına açılmaları konusundaki çalışmalar ümit verici. SPK bu bahiste çok faal bir çalışma yapıyor. Tabi bu mevzuda hassas bir çalışma yapıyor tıpkı vakitte ki, SPK’nın yaklaşımını çok yanlışsız buluyoruz. SPK’nın bu mevzudaki hassasiyeti kıymetli. Burada şirketlere şöyle bir öz tenkit yapalım. Şirketlerin de çok süratli bir formda sermaye piyasasına açılacak standartlara nazaran kendilerini gözden geçirmeleri gerekiyor. Yani oraya müracaat ettikleri vakit, bir ekip mevzulardan geri dönmelerine sebep olmayacak, birinci müracaatta borsaya açılmalarının önünü açabilecek yapıyı hazırlamaları gerekiyor. İş dünyasında bu bahiste süratli bir hareketlenme olduğunu görüyoruz” halinde konuştu.
“İkinci el araba fiyatlarındaki köpük eriyor”
İTO Lideri Avdagiç, ikinci el araba ve konut fiyatlarındaki gelişmeleri de kıymetlendirdi. Avdagiç, ikinci el araba fiyatlarındaki gerilemeyi, evvelki periyotlarda inanılmaz fiyatlamaların tesiriyle oluşan köpüğün erimesi olarak tanımladı.
Avdagiç, “İkinci elde fiyatların geri gelmesi biçiminde bir tabirin hakikat olduğunu düşünmüyorum. Son birkaç aylık devirde oluşan bir köpük vardı, o köpük şu anda kalkıyor. Her vakit için otomotivde bir birinci el fiyatı vardır, ona bağlı olarak onun altında oluşan ikinci el fiyatı vardır. Fevkalâde bir periyot geçirdik, o devirde bu istikrar bozuldu. Artık istikrar aslında tekrar yerine oturuyor. Yeni bir şey keşfediyor değiliz. Yıllardır rutin ve olağan yürüyen bir piyasaya geri dönüyoruz. Burada düştü sözünü de ben çok gerçekçi bulmuyorum. Spekülatif bir süreç vardı. O spekülatif süreç artık olağana dönüyor. Daha evvelde, arzın bu kadar canlı olduğu bir devirde, siz de tüccar olsanız, araba satsanız bu kadar çılgın bir alıcının olduğu piyasada niçin taksit yapasınız, niçin özel finansman kolaylıkları sağlayasınız. Peşin almaya hazır bu kadar bir kitle varken, ticaretin kuralı yani. İktisat 101; fiyat nedir, arzla talebin kesiştiği yerde oluşur. Münasebetiyle şu anda arzın tıpkı kaldığı, talebin daha denetimli bir hale geldiği bir yerde fiyat da daha gerçekçi bir noktada belirlenebilecektir” dedi.
“Avrupa’daki konut konseptlerini ele almalıyız”
Türkiye’de konut arzının kâfi düzeyde olmamasından doğan sorunların tahlili noktasında metrekareye dikkat çeken Avdagiç, “Konut olayı biraz farklı. Konutta Türkiye’de yaşanan evlilik sayılarını dikkate alırsak, buna bağlı olarak üzülerek söylüyoruz artan boşanma sayılarına bağlı çiftlerin birden fazla konut muhtaçlığı olduğunu dikkate alırsak, bir de çokça konuşulmayan lakin fiilen devrede olan bir mevzu var. O da yeni hayat döngüsünde belli bir yaşın üzerindeki gençler evlenmeden farklı meskenlere çıkıyorlar. Bu, 20 sene önce, 15 sene önce, bir 30 sene önce yoktu. Artık muhakkak yaşın üzerindeki gençler de evlenmeden müstakil yaşama başlıyorlar. Hasebiyle Türkiye’de yıllık 800-850 bin adetlik bir konut talebi var. Bunu karşılayamadığınız anda, hem konut ve bilhassa kira fiyatlarının yüksek kalması kaçınılmaz. Bizim bu mevzuda birkaç mevzuyu birden ele almamız lazım. Bir tanesi daha makul büyüklükte bir konut üretim sürecini devreye almamız lazım. İlla artık eski tabirle 3+1’ler olmaz. İngiltere’ye, Amerika’ya baktığınız vakit Avrupa’da bu kadar çok 100-120 metrekare genel kullanıma açık konutlar çok az sayıda. Ortalama konutlar 65 ile 80 m2 ortasında. Bizim bu hususta konut konseptini ele almamız lazım. Daha rasyonel metrekarelerde ve işletimi daha ucuz. Bakıyorsunuz, kimi konutlarda aidatlar çok yüksek hale gelmiş. Zira konutlar kurulurken çok yüksek maliyetli bir işletim sistemi kuruluyor. Daha rasyonel, daha ekonomik yapılar süreçler ortaya koymamız lazım. Ancak kesinlikle insanların tekrar makul büyüklükte konuta erişiminin önünün açılması lazım” diye konuştu.
“Ulaşılabilir konut için arsa hissesini azaltmalıyız”
Konuta erişimde arsa maliyetlerine dikkat çeken Şekib Avdagiç, Türkiye’de kesinlikle konut finansmanının içinde arsa finansmanını çıkaracak adımların atılmasına gereksinim olduğunu söyleyerek, “İstanbul’da konut finansmanı için bir kredi verdiğiniz vakit, kentin çeperlerine çıkmadığınız sürece verdiğiniz kaynağın yüzde 55’i aslında konut finansmanı değil, arsa finansmanı. Münasebetiyle farklı bir durum var. Siz bir yerde 5 milyon liralık bir daire alıyorsanız, müteahhit orayı yüzde 55 ile almışsa, demek ki verdiğiniz paranın yüzde 55’i arsa hissesi. Hasebiyle bizim kesinlikle arsa hissesini yüzde 20’lerin altına çekecek konut projelerini hayata geçirmemiz lazım ki, biz yalnızca konut maliyetini çok cüzi bir arsa maliyeti ile devreye koyalım. Burada devlet devreye girerek, birinci konut alacakların bu arsa maliyetini de çok uzun bir vakte yayarak, onu da maliyetten birinci evrede çıkarabilir. Hasebiyle bizim Türkiye’de kesinlikle konut finansmanının içinde arsa finansmanını çıkarmamız lazım ki, sahiden konutu finanse ediyor olalım. Biz şu anda konutu finanse etmiyoruz. Biz konutu yüzde 40 finanse ediyoruz, yüzde 60 arsayı finanse ediyoruz. Bizim yüksek gelir segmenti bölgesindeki konutları finanse etmek üzere bir siyasetimiz olması gerektiğini düşünmüyorum. Bizim daha makul ulaşılabilir konutlar üretmemiz gerektiğini düşünüyorum. Siz onu ürettiğiniz vakit aslında, o merkezinde kendi içinde istikrarları oluşacaktır” diye belirtti.
